Εκλεκτικιστικές κατοικίες στην Κηφισιά στα χρόνια της «Μπελ Επόκ»

.



Χαρακτηριστικό εκλεκτικιστικό παράδειγμα: η κατοικία της οδού Κόκκοτα 3 στην Κηφισιά, χτισμένη το 1900 για την κόμισα De Brooke

Στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, οι ομογενείς που επαναπατρίζονται, μαζί με τα κεφάλαιά τους, εγκαινιάζουν στην Ελλάδα τον ευρωπαϊκό τύπο της δεύτερης κατοικίας (villa). Μετά το 1880, επαύλεις αρχίζουν να ανεγείρονται στις παρυφές των μεγάλων αστικών κέντρων. Η δεύτερη κατοικία όφειλε να διαφοροποιείται από το μέγαρο της πόλης, εμφανίζοντας έναν όχι αμιγή κλασικισμό και μια γραφική-ρομαντική σύνθεση, εναρμονισμένη με το ελληνικό τοπίο. Στην Κηφισιά, τόπο παραθερισμού των εύπορων Αθηναίων, σώζονται σήμερα 114 διατηρητέα, χτισμένα ανάμεσα στο 1870 και το 1936. Τα νεοκλασικά της σπίτια είναι λιγοστά. Στον πρώιμο αυστηρό Νεοκλασικισμό (1833-1863) κατατάσσονται εκείνα με τη λιτή διάθεση που αποκλείει τις ρομαντικές εξάρσεις. Στον ώριμο Νεοκλασικισμό (1863-1897) ανήκει η έπαυλη «Χρυσάνθεμο», χτισμένη το 1890, που διατηρεί τα επιμέρους στοιχεία του Νεοκλασικισμού συνδυάζοντάς τα με ελεύθερες και ασύμμετρες κτηριολογικές συνθέσεις. Στον Τσίλερ αποδίδεται η έπαυλη «Ατλαντίς», χτισμένη το 1897. Ο αρχιτέκτονας αντικαθιστά τα ρωμαϊκά μορφολογικά στοιχεία με ελληνικά. Οι εκλεπτυσμένες αναλογίες και η πειθαρχημένη ποικιλία των στοιχείων που δίνουν στη σύνθεση μια κάποια ελευθερία εμπλουτίζουν τελικά τη νεοκλασική συμμετρία του συνόλου. Το 1910, η βίλα Καζούλη παραμορφώνει τις κλασικιστικές αρχές καθώς τις εισάγει στο σύστημα της αναγεννησιακής μορφολογίας.

Το Ρομαντισμό υιοθέτησε και μια άλλη κατηγορία σπιτιών, τα γραφικά «Picturesque» με τις ξύλινες εξωτερικές διακοσμήσεις. Ρυθμολογικά εντάσσονται στην αγροτική αρχιτεκτονική. Κατεξοχήν εικονογραφικό τους πρότυπο υπήρξε η κατοικία του αρχιτέκτονα C.F. Schinkel στο Πότσνταμ (1829-1831). Στην Ελλάδα, ο Τσίλερ συνθέτει με ελληνικά μορφολογικά στοιχεία. Το στιλ του, που ονόμασαν «ελληνοελβετικό», εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στη θερινή κατοικία του βασιλιά Γεωργίου στο Τατόι. Οι «γραφικές» κατοικίες διακρίνονται σε εκείνες που είναι συμμετρικές και κλειστές έτσι ώστε, αν αφαιρούνταν τα ξύλινα διακοσμητικά στοιχεία τους θα θύμιζαν έργα του Νεοκλασικισμού, και σε άλλες, στις οποίες κυριαρχεί το πνεύμα της αγροτικής αρχιτεκτονικής και η ελεύθερη διάρθρωση των χώρων. Η κατοικία της οδού Κόκκοτα 3, αν και ανήκει στην πρώτη κατηγορία, με τους δύο ακραίους «μεσαιωνικούς» πύργους της μετατρέπεται σε χαρακτηριστικό εκλεκτικιστικό παράδειγμα. Αλλά και οι κατοικίες της δεύτερης κατηγορίας, παρά το λαϊκό-αγροτικό χαρακτήρα τους, επειδή εμφανίζουν πολλά ετερόκλητα ρυθμολογικά στοιχεία μπορούν να καταταγούν στον εκλεκτικισμό. Το κτήριο του 1910 στην οδό Κασσαβέτη 19, αποτελεί σύζευξη της αγγλικής προαστιακής βίλας με μια πέτρινη διασκευή του ρυθμού Swiss Cottage.

Οι εκλεκτικιστικές κατοικίες είναι πλούσιες σε αναφορές ιστορισμού. Ο Ρομαντισμός προκρίνει ως κύρια πηγή μορφολογικής ανανέωσης τη φρουριακή αρχιτεκτονική και τους πύργους που εκφράζουν τη μυθολογία του Μεσαίωνα. Την πυργοειδή-μεσαιωνική μορφή εκπροσωπεί μια έπαυλη του 1872 στην οδό Εμμ. Μπενάκη 8 και Πεσμαζόγλου που διατηρεί, κατ’ εξαίρεση, μορφές του Νεοκλασικισμού συνδυάζοντάς τες με στοιχεία του γαλλικού Μπαρόκ. Πρόδηλα μεσαιωνικός είναι ο χαρακτήρας του πύργου στην οδό Τατοΐου και Δεληγιάννη, χτισμένος το 1915 σε σχέδια βέλγου αρχιτέκτονα. Στις κατοικίες με γοτθικίζοντα στοιχεία, παραλλαγή των φρουριακών κτισμάτων, ανήκει η κατοικία του 1897 στην οδό Στροφυλίου 25 και Πεσμαζόγλου. Στα βυζαντινίζοντα εκλεκτικιστικά κτήρια ανήκει η έπαυλη της οδού Τατοΐου 31, κατοικία του Ιωάννη Μεταξά από το 1939, που χτίστηκε το 1890 από τους αρχιτέκτονες αδελφούς Αξελούς.

https://www.archaiologia.gr/